چند فرهنگ گرایی و تنوع فرهنگی سرمایه برای توسعه 

فرهنگفرهنگ گرایی و تنوع فرهنگی سرمایه برای توسعه 
تحول مستمر، عقلانی و کم‌هزینه را در ابعاد فیزیکی، مادی و رفتاریِ زندگی مردم به شرطی که بخت‌آزمایی‌های طبیعی و محدودیت‌های جهان را کاهش دهد و سه دستاورد رفاه، رضایت و معنا را به دنبال داشته باشد توسعه خوانده‌اند.
توسعه با تحول در دو بعد اصلی محقق می‌شو؛ یک– بعد فیزیکی دسترسی به منابع طبیعی و رشد صنایع (مدرنیزاسیون) دو– ایجاد تغییر و تحول در چارچوب ساختارهای ذهنی ما و معنا دادن به زندگی (مدرنیته).
توسعه برای محقق شدن نیازمند پنج نوع سرمایه است: سرمایه انسانی، سرمایه اقتصادی، سرمایه اجتماعی، سرمایه فرهنگی و سرمایه نمادین. از ترکیب سرمایه‌های انسانی و اقتصادی تحول فیزیکی ایجاد می‌شود تکنولوژی، صنعت،  سرک، شفاخانه، وسایط و... تولید می‌شود و رشد میکند، مدرنیزاسیون به‌میان می‌آید. از ترکیب سرمایه‌های اجتماعی، فرهنگی و نمادین تحول در ساختارها و چارچوب‌های ذهنی و الگو‌های رفتاری ما ایجاد می‌شود مدرنیته و نوگرایی پدید می‌آید و به زندگی ما معنا می‌دهد. به هر میزان در ساختارهای ذهنی ما تغییر مثبت ایجاد شود بکارگیری و بهره‌گیری از سایر سرمایه‌ها انسانی‌تر و عقلانی‌تر و زندگی دارای معنا می‌شود. 
تنوع منابع سرمایه‌ای مزیت است که کمک می‌کند جامعه سریع‌تر رشد‌ کند، پیشرفت کند و به توسعه برسد. تک منبعی در یک سرزمین مزیت کنترل‌پذیری دارد، اما خطر ایدئولوژیک شدن و ستیزه جویی نیز دارد. تنوع فرهنگی، گفتمان ملی ایجاد می‌کند روحیه مدارا و رواداری بار می‌آورد و فضای همسرنوشتی شهروندی خلق می‌کند، شرطش وجود سیاست‌گذاران سالم، دارای ذهن باز و شعور سیاسی ملی مبتنی بر نگاه شهروند همسرنوشت در جامعه است. افغانستان از دید سرمایه‌ها‌ی فرهنگی و اجتماعی و نمادین دارای مزیت چشم‌گیر است که قابلیت بهبودبخشی اجتماعی دارد. همچنان می‌تواند از این سرمایه‌ها در جهت ایجاد روحیه‌ی برتری طلبی و افزون خواهی و قدرت طلبی استفاده صورت گیرد. تنوع فرهنگی و اجتماعی دارایی‌های بالقوه در دست کنشگران عرصه سیاست است، این دارایی‌ها زمانی می‌توانند به سرمایه تبدیل شوند که خلق ارزش کنند. از سرمایه میتوان برای تولید انواع کالا بهره گرفت این بستگی به نوع نگاه و چارچوبه ذهنی و میزان تشخیص ما از نیازمندی‌های ماحول ما دارد. بهره‌گیری از تنوع قومیت، زبان، مذهب و دین بستگی به نوع نگاه سیاسیون دارد، که برای چه اهدافی و در کدامین جهت استفاده کنند. از نیروی احساسات قومی برای سیتیزه‌جویی و دسترسی به قدرت سیاسی، برای برتری‌طلبی تباری و یا برای اعتماد‌سازی ملی و زیست سالم شهروندی استفاده کنند.
اگر تمام اظهارات و کنش‌های افراط‌گرایانه و ناسیونالیستی را از جانب بعضی افراد و دسته‌ها نادیده بگیریم، با تاسف سیاسیون کشور که ادعای زعامت ملی دارند هیچگاه نگاه ملیِ مالکانه به این سرمایه‌ها و دارایی‌ها نداشته و ندارند، در هیچ‌زمان و شرایط برای بهبود وضعیت و ایجاد روحیه مدارا و رواداری بهره نگرفته‌اند بلکه همواره بعنوان ابزار دست‌رسی به قدرت سیاسی برای قوم و تبار خاص به آن نگاه کرده‌اند. ما در قرن ۲۱ وقتی به سخنان سیاسیون که همه ادعای زعامت ملی دارند گوش می‌دهیم هیچ موضوعی که بیانگر رواداری و ایجاد فضای همسرنوشتی باشد بگوش نمی‌رسد. وقتی استاد محقق می‌گوید " هیچ کسی دیگر پیدا نه‌شد یک هندو تبریک گفته است، از خانه هندو قرآن برآمد" یعنی برتری طلبی دینی، وقتی حکمتیار بر طبل اکثریت و اقلیت بکوبد، یعنی برتری طلبی قومی، وقتی داکتر عبدالله برای حقوق قوم خاص شعار دهد، یعنی افزون طلبی تباری، وقتی کرزی سیاست جناحی را پیش‌گیرد یعنی افزون خواهی سیاسی، و وقتی جنرال دوستم تمام نیرو و امکاناتش را در امر سیالداری داخلی هزینه کند یعنی اقلیت‌گرای محض. اینجاست که اقوام مختلف خود را تافته جدابافته از همدیگر بدانند و هیچ قشری از جامعه در برابر تهدیدهای ملی احساس همسرنوشتی نکنند. 
راه حل اساسی این خواهد بود تا زمانی که قبل از هر گزینه‌ی دیگر برنامه‌ریزی‌های سیاسی اصلاح نشود، سیاستگذاری‌ها در جهت بهره‌گیری مطلوب از سرمایه‌های ارزشمند ملی به نفع مردم تغییر نکند و تا زمانی که از واژه همسرنوشتی بجای واژه‌های زبان، قومیت، دین و مذهب بهره‌گیری سیاسی نشود، رهایی از قید تبعیض و برتری طلبی و افزون خواهی خواب و خیالی بیش نخواهد بود. 
نکته همسرنوشتی کجاست؟ 
همسرنوشتی دقیقا همان نکته‌ی است که همه یکسان به آن باور دارند و خود را وابسته به آن می‌دانند. واژه "افغانستان" نکته‌ی است که همه بدون استثنا خود را به آن وابسته می‌دانند و بعنوان ارزش ملی قبول دارند. افغانستان می‌تواند نکته‌ی وصل همه اقوام، ملیت‌ها و همه قرائت‌های ساکن کشور باشد. بر سیاستگران است که این واژه را به سرمایه نمادین ملی تبدیل کنند و از احساسات مردم بصورت یکسان در جهت حفظ و حراست از آن استفاده سیاسی ببرند. 
محمد اسحاق مطهری 
۱۲/۱۲/۱۳۹۸